Tuổi Trẻ trò chuyện cùng TS Lê Đức Dũng - Phòng thí nghiệm nghiên cứu ung thư máu và ghép tế bào gốc, BV ĐH Wuerzburg (Đức) - về tính ứng dụng của công trình đoạt giải năm nay.
* Ủy ban giải thưởng Nobel nhận định "công trình nghiên cứu đã tiết lộ cơ chế của một trong những quá trình thích ứng cơ bản nhất của sự sống". Xin ông giải thích thêm.
- Cụ thể, các nhà khoa học đã phát hiện ra các protein (cũng như xác định được các gen của những protein này) giúp cho cơ thể chúng ta thích ứng với tình trạng thiếu hụt oxy khi nồng độ của nó thấp hơn bình thường (thuật ngữ tiếng Anh là "hypoxia") bằng cách sản xuất ra nhiều hồng cầu hoặc hình thành nhiều mạch máu hơn để giúp cơ thể hoặc các cơ quan có thể nhận đủ oxy.
Quá trình tiến hóa lâu dài đã giúp cơ thể chúng ta có những cơ chế thích ứng tuyệt vời với những thay đổi từ môi trường xung quanh, cũng như thay đổi trong cơ thể.
Tuy nhiên, để hiểu được các cơ chế đó ở mức độ phân tử hay tế bào thì không dễ dàng và thường phải nghiên cứu lâu dài. Một khi hiểu được các cơ chế cơ bản, chúng ta sẽ có thể áp dụng vào việc chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh.
Lấy ví dụ, trong các hoạt động hằng ngày có những lúc cơ thể chúng ta cần nhiều oxy hơn mức bình thường. Hoặc có những lúc chấn thương thì một bộ phận nào đấy được cung cấp máu ít hơn. Những thay đổi đó buộc cơ thể chúng ta phải có cơ chế để thích nghi.
Những người thường xuyên tập thể thao thì cơ thể họ thích nghi bằng cách sản xuất ra nhiều hồng cầu hơn, hay sẽ hình thành nhiều mạch máu hơn để cung cấp đủ oxy cho các cơ quan khi vận động mạnh. Điều đó cũng đúng với những người sống ở độ cao lớn, máu của họ thường có nhiều hồng cầu hơn.
Cơ chế thích nghi với nồng độ oxy đã được nghiên cứu khá sâu và bắt đầu có những ứng dụng trong phát triển thuốc trị bệnh. Các công trình nghiên cứu của ba nhà khoa học này rất xứng đáng được vinh danh, nó cũng khích lệ lĩnh vực nghiên cứu cơ bản trong sinh học.
* Vì sao Ủy ban giải thưởng Nobel cho rằng những phát hiện trong công trình này lại mở đường cho những hướng đi mới trong việc tìm kiếm các phương pháp trị bệnh thiếu máu, ung thư và nhiều bệnh khác?
- Từ các công trình này chúng ta hiểu được cơ chế mà cơ thể sản xuất ra nhiều hồng cầu hơn. Cụ thể, chúng ta đã biết hormone erythropoietin (EPO) được sản xuất từ thận kích thích sản xuất hồng cầu.
Các nhà khoa học đã tìm ra gen điều khiển EPO, từ đó chúng ta có thể phát triển những thuốc tăng cường sự tiết EPO, hoặc can thiệp vào những điểm khác trong cơ chế, giúp cơ thể sản xuất thêm hồng cầu, giúp trị bệnh thiếu máu.
Với bệnh ung thư, các tế bào ung thư thường kích thích tạo ra thêm nhiều mạch máu giúp tế bào ung thư phát triển nhanh. Cũng nhờ hiểu biết từ các công trình nghiên cứu này, chúng ta có thể tìm cách ngăn chặn sự hình thành mạch máu mới trong ung thư. Ngoài ra, cách tăng cường sản xuất hồng cầu và mạch máu cũng có thể giúp điều trị các bệnh về tim mạch.
* Theo quan niệm y học phương Đông, cơ thể con người có khả năng tự điều chỉnh rất tuyệt vời. Có sự liên hệ nào giữa triết lý cân bằng tự nhiên kỳ diệu của con người và cơ chế cảm nhận để thích ứng với lượng oxy từ cấp độ tế bào như những gì gợi mở trong công trình khoa học vừa được giải Nobel không?
- Hiện nay có nhiều nghiên cứu cho thấy trong y học cổ truyền có rất nhiều quan điểm phù hợp với khoa học hiện đại. Môi trường sống cũng như cơ thể chúng ta luôn có những thay đổi liên tục. Trong cơ thể chúng ta hằng ngày luôn có những biến đổi và đột biến. Tuy nhiên cơ thể chúng ta luôn có các cơ chế điều chỉnh, thay đổi để phù hợp với ngoại cảnh hoặc ngăn chặn các đột biến có hại.
Khi cơ thể có sự cân bằng thì chắc chắn nó sẽ không cần thay đổi nhiều, như vậy cũng sẽ ít bệnh tật hơn. Vì khi cơ thể buộc phải thay đổi để thích nghi, cũng có nghĩa xác suất các thay đổi đó gây lỗi hoặc kích ứng cơ thể cũng cao hơn và khả năng mắc bệnh cũng sẽ cao hơn.
Tuy nhiên có những thay đổi mà cơ thể chúng ta không thể tự điều chỉnh được thì lúc đó chúng ta cần những can thiệp bên ngoài. Lúc đó, y học hiện đại thường có những can thiệp nhanh chóng và hiệu quả nhờ tác động trực tiếp lên các cơ chế gây bệnh hoặc làm giảm triệu chứng.
Luyện tập thể thao là một cách giúp cơ thể sản xuất nhiều hồng cầu hơn, nhiều mạch máu hơn và sẽ giúp các bộ phận cơ thể hoạt động tốt hơn. Trong trường hợp môi trường hoặc một bộ phận nào đó có hàm lượng oxy ít hơn thì những người thường xuyên tập luyện có lợi thế hơn trong việc cung cấp nhiều oxy hơn cho tế bào, nhờ đó ít sinh bệnh hơn.
------
"Bộ ba" giải thưởng
William G. Kaelin là giáo sư tại Đại học Harvard và làm việc tại Viện y khoa Howard Hughes của Mỹ. Đồng hương của ông Kaelin, giáo sư Gregg L. Semenza giảng dạy tại Đại học Y khoa Johns Hopkins và là giám đốc chương trình mạch máu tại Viện Kỹ thuật tế bào. Trong khi đó, bác sĩ người Anh Peter Ratcliffe chuyên về sinh học tế bào và phân tử. Ông có công trình nghiên cứu về các phản ứng của tế bào đối với tình trạng thiếu oxy.
Theo Guardian, chiến thắng của bộ ba nhà khoa học trên cũng không quá bất ngờ bởi họ cũng từng đoạt giải thưởng Albert Lasker về nghiên cứu y học cơ bản vào năm 2016. Giải thưởng Lasker được ví như Nobel của Mỹ và một số người từng đoạt giải này cũng giành giải Nobel.
NGÔ HẠNH
***
D. KIM THOA thực hiện
Nguồn: https://tuoitre.vn/nobel-y-sinh-2019-mo-huong-di-moi-dieu-tri-ung-thu-20191008080824821.htm?
