Bạch Vân gia huấn

Trạng Trình – Nguyễn Bỉnh Khiêm: Hiệu là Bạch Vân cư sỹ, người làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương; nay là Cổ Am, huyện Vĩnh Bảo, tỉnh Hải Phòng. Cụ sinh ngày 7 tháng 8 năm 1491, mất ngày 8 tháng 12 năm 1585. Cụ sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học, lớn lên trong lúc nhà Lê suy, loạn lạc khắp nơi; nhà Mạc lên ngôi, tình hình tạm ổn cụ mới đi thi, lúc đó cụ đã 43 tuổi, kỳ thi nào cụ cũng đỗ đầu. Nhà Mạc rất kính phục tài đức của cụ nên đã phong chức Trình Quốc Công cho cụ. Thấy thế sự khó lường, dân tình khốn khổ, cụ từ quan về viết sách. Cụ về với dân làm được nhiều việc nghĩa tình, viết lách để lại cho đời nhiều kiệt tác văn thơ, như: Trình Quốc Công thi tập, Bạch Vân gia huấn, Sấm ký (tiên đoán sự việc rất đúng sau 500 năm).

ĐẠO LÝ

Thiên thứ nhất bàn về đạo lý

Sống ở đời phải nghĩ trước sau

Trăm hay lấy hiếu làm đầu

Vạn điều ác cũng khơi mào từ tham.

Dành sách cho cháu con là quý

Nhưng dễ gì chúng đã đọc cho

Dành vàng cho chúng đầy kho

Chắc đâu chúng đã giữ cho lâu bền

Chi bằng tích đức thường xuyên

Mới là cái kế lâu bền về sau.

Họa hay phúc biết đâu là giả

Do con người định cả đấy thôi

Ngẫm xem quy luật đất trời

Trồng đậu được đậu, dưa thời ra dưa.

Lưới trời rộng thưa mà không lọt

Không bao giờ bỏ sót chánh tà

Biết xấu thì tránh cho xa

Biết lỗi sửa lỗi, ấy là điều hay.

Trước khoan nhượng sau dày quả phúc

Trước mở mang sau được phúc lành

Chớ chơi với kẻ bất minh

Của phi nghĩa chớ biến thành của riêng.

Lòng chớ nghĩ gian tà hiểm độc

Chân đi không bước bậy giậm quàng

Nghe lời nói thẳng rõ ràng

Thấy nơi chính nghĩa đường hoàng thì theo.

Người siêng năng thêm nhiều tuổi thọ

Kẻ chơi bời đa số chết non

Sự đời chậm chắc thì hơn

Tình người thoang thoảng mà hơn quá nồng.

Sự giàu sang nếu không đáng hưởng

Có hưởng rồi cũng chẳng ra sao

Chưa già đã hưởng lộc cao

Hẳn rằng rồi cũng mau mau hết đời

Kẻ mưu mô hại người người hại

Nuôi hận thù mãi mãi không thôi

Người quân tử chẳng hoài hơi

Chẳng cần lý sự tranh lời hơn thua.

Có bệnh biết phòng ngừa bệnh tật

Thì con người chắc hẳn sống lâu

Có việc biết bảo ban nhau

Cửa nhà êm ấm bền lâu tình người

Lấy vợ đâu kén đẹp người

Được người hiền đức thì đời mãi vui.

Mối quan hệ với người thân quyến

Dù xa gần năng đến thăm nhau

Quan lại không cứ thấp cao

Thanh liêm, cần mẫn dân nào chẳng yêu.

Tình bầu bạn giúp nhau mới đẹp

Chớ nên vì nhậu nhẹt thân chơi

Ngọc là vật quý ở đời

Cháu con hiếu thảo sáng ngời gia phong.

PHẬN LÀM CON

Phận làm con phải thông đạo hiếu

Phận làm dân phải hiểu chữ trung

Trên ra lệnh dưới phục tùng

Cha làm việc tốt con cùng học theo.

Của cải nhiều dùng lâu cũng hết

Chữ hiếu trung hưởng mãi vô cùng

Bàn mưu tư lợi thì đừng

Biết điều chân chính nên cùng tham gia.

Làm tốt chớ ba hoa kể lể

Hoa sớm nở thì cũng sớm tàn

Cẩn thận đáng giá ngàn vàng

Hãy suy nghĩ kỹ hãy làm mới hay.

Người tốt hay xắn tay làm giúp

Giúp ai không lợi dụng người ta

Người biết lỗi sửa thì tha

Trị người có lỗi chớ mà quá nghiêm.

Dạy điều thiện không nên cao quá

Để học trò có khả năng theo

Khoan hòa sẽ được tin yêu

Siêng năng cần mẫn ắt nhiều thành công.

Nói thận trọng thì không có lỗi

Làm chu toàn đỡ hối về sau

Thế lực dù mạnh đến đâu

Nếu đem dùng hết ắc sau hại mình.

Hoặc cậy thế tạo thành lợi lộc

Hẳn rằng sau cũng chẳng ra chi

Cứ đường chánh đạo mà đi

Hiếu, trung, nhân nghĩa cứ suy mà làm.

PHÚ QUÝ

Thiên thứ ba bàn về phú quý

Chữ giàu sang ai chẳng ước mong

Nhưng giàu sang chẳng chính công

Là phi đạo đức hẳn không lâu bền.

Ai sống kẻ nghèo hèn cũng chán

Nhưng bất lương đuổi hẳn chẳng đi

No cơm hẫm thiết gì thịt cá

Vui cảnh nghèo quên cả giàu sang

Người quyền quý lắm bạc vàng

Lấy gương xử với họ hàng mà soi.

Ở có đạo nhiều người giúp đỡ

Sống bất lương ít chỗ thân tình

Thà nghèo giữ được thơm danh

Hơn giàu lắm chuyện phẩm bình cười chê.

Bọ ngựa rình con ve định bắt

Chim sẻ rình bọ ngựa phía sau

Tiếng tăm lừng lẫy càng nhiều

Tránh xa kẻ xấu sinh điều ghét ghen.

Nhiều tài cũng lắm phen khốn khổ

Nhiều công là cái hố suy bì

Nhớ rằng đừng cậy chẳng khoe

Phải luôn thận trọng chớ hề phô trương.

Nói với bạn việc hay ý thẳng

Phải người thâm họ chẳng nghe đâu

Nói với quan những chuyện thanh cao

Phải quan tham nhũng hẳn sau nó thù.

ĐẠI NGHĨA

Thiên thứ tư nói về đại nghĩa

Lúc thi hành phải nghĩ cho sâu

Trung với nước đặt lên đầu

Đạo cha con được xếp vào đại luân.

Trai tài biết thương dân thủ tiết

Gái kiên trinh phải biết giữ mình

Người tài nước được thơm danh

Vợ giỏi như được ngọc lành trời cho.

Gái bất chính thì cho chẳng lấy

Trai có tài mắc bẫy là ngu

Bất trung dễ mắc mưu thù

Vua chúa như mù mới lấy làm quan.

Con dân thường chăm ngoan học giỏi

Cũng có ngày tiến tới làm quan

Con quan chẳng chịu học hành

Suốt đời cũng chỉ là anh dân thường.

Làm quan mới thấm ơn chế độ

Có nuôi con mới nhớ mẹ cha

Muốn lòng ngay thẳng thật thà

Luyện rèn ý chí phải là đầu tiên.

TÂM LINH CHÍ THIỆN

Thiên thứ năm tâm linh chí thiện

Mong tốt lành mọi chuyện công tư

Vui nhất là đọc thi thơ

Việc đời khó nhất cũng là dạy con.

Cha nghiêm nghị răn con hiếu thảo

Mẹ nhân từ dạy bảo gái ngoan

Nhà lành hương tỏa chí lan

Ở đâu cũng thấy mùi hương ngọt ngào.

Gần kẻ ác như vào chợ cá

Buộc người ta quen cả mùi tanh

Có nết tốt chẳng kiêu căng

Đức dày làm mãi cho thành thói quen.

Giàu chớ kiêu chớ nên ích kỷ

Sang cũng đừng xa xỉ hợm đời

Việc làm muốn tốt tuyệt vời

Ba lần cân nhắc hẳn hoi hãy làm.

Suy tính kỹ bao hàm hai ý:

Việc chung riêng thấu lý đạt tình

Từ xưa vẫn sợ vẫn kinh

Lòng người nham hiểm nảy sinh khó lường.

Kẻ tiểu nhân vốn thường xảo quyệt

Thích mưu mô tiêu diệt người ngay

Cho dù nham hiểm quắt quay

Không qua lẽ phải, chẳng xoay đạo trời.

Bất nhân mà nhất thời nổi tiếng

Không người, thì trời diệt chẳng tha

Tự nhiên được của đầy nhà

Một là lộc lớn, hai là họa to.

Có lúc bại trời cho thắng cuộc

Hoặc đang nghèo bỗng được giàu sang

Thế gian yêu lắm ghét nhiều

Khen nhiều chê lắm bao điều bất an

Mừng nhiều lo lắm chẳng oan

Vinh nhiều nhục lắm thế gian thường tình.

Đừng cậy thế mà sinh kiêu ngạo

Chớ cậy quyền mà tạo lợi riêng

Làm một việc thiện cũng nên

Trừ một việc ác quả nhiên rất cần.

Sinh sự thì bận tâm mệt sức

Nên nhún nhường đạo đức thì hơn

Việc có chuẩn bị hãy làm

Việc không chuẩn bị chớ tham làm bừa.

Bao kinh nghiệm từ xưa đã thấy

Sai một li đi mấy dặm đường

Quả quyết được việc lẽ thường

Do dự hỏng việc ấy gương ở đời.

Sắc chẳng mê người, người mê sắc

Rượu chẳng say người, người tự say

Đừng nên vui quá nói chày

Chớ vì sướng quá vung tay làm liều.

Quý chim phượng bởi yêu lông cánh

Trọng hiền tài ở cách nói năng

Gặp khi hoạn nạn khó khăn

Hành vi tế nhị nói năng lựa lời.

Mười mắt trông và mười tay trỏ

Thật công minh sáng tỏ sâu xa

Quả đào người quý tặng ta

Ta lấy quả mận đem ra tặng người.

Cung nỏ lạ chớ cầm mà khốn

Ngựa không quen chớ cưỡi mà gay

Qua ruộng dưa chớ sửa giày

Dưới gốc mận chớ giơ tay sửa đầu.

Coi chừng chốn nhà cao cửa rộng

Đừng cậy rằng tông tộc mình to

Họ to lắm chuyện tò mò

Cửa cao thường giở lắm trò kiêu căng.

Người tốt chơi, nói năng chân thật

Kẻ xấu chơi, như mật chết ruồi

Người tốt thiện chí thức thời

Khó khăn thuận lợi vẫn nuôi chí bền.

Kẻ xấu thường van xin lúc khó

Được việc rồi thì nó quên luôn

Mới hay muôn sự vui buồn

Những điều chí thiện phải luôn ghi lòng.

HAI DÒNG THIỆN ÁC

Thiên thứ sáu hai dòng thiện ác

Là hai điều thật khác nhau xa

Trăm năm trong cõi người ta

Dỡ hay báo ứng thật là công minh.

Báo ứng có khi nhanh khi chậm

Nhà đói nghèo nào dám coi khinh

Việc làm phúc nếu vô tình

Như phường lánh nạn đáng khinh khỏi bàn.

Kẻ bạo ngược mưu toan việc xấu

Bịp được người sao giấu được trời

Vầng dương mọc lặn luân hồi

Mặt trăng tròn khuyết đầy rồi lại vơi.

Tình người cũng tụ xong lại tán

Sự lại vui, vui chán lại buồn

Cỏ hoa sớm nở tối tàn

Cây tùng cây bách muôn vàn sức xuân.

Mỗi ngày xét bản thân ba lượt

Hẳn nhiều người sẽ biết cho ta

Số trời vốn sẵn định ra

Giàu sang có mệnh, vinh hoa có ngày.

Hoa nở muộn bởi cây cằn cỗi

Đời chưa vui bởi nỗi khó nghèo

Giàu sang khách đến thăm nhiều

Nghèo hèn thân thích ra chiều cách ly.

Lúc dư dật phòng khi túng thiếu

Khi sướng vui phải liệu khi buồn

Một nhà nền nếp cương thường

Kính tôn cha mẹ đẹp gương vợ chồng.

Tình anh em thuận lòng nhân ái

Nghĩa bạn bè đi lại giúp nhau

Nuôi con phòng lúc ốm đau

Chứa thóc phòng đói là câu chí tình.

Giúp người gặp tình cảnh nguy cấp

Hoặc cứu người trong lúc gian nguy

Có mới đừng nới cũ đi

Miệng nói một lối, bụng suy một đàng.

Chớ có lành bắt vành ra méo

Đừng làm cho bé xé ra to

Một chút tà tất quanh co

Người ta sẽ tỏ cái trò quắt quay.

Lời không cánh mà bay khắp ngả

Đạo cao thì gốc cả rễ sâu

Ngọc vết mài chẳng dễ đâu

Nói sai biết sửa bao lâu mới thành.

Lời đã nói bay nhanh như gió

Bốn ngựa phi cũng khó mà theo

Khinh người là thói tự kiêu

Người ta khinh lại đời nào chịu thua.

Tự khen mình mà chê người hỏng

Thì người ta có trọng gì mình

Hãy suy thiện ác nhục vinh

Ở sao có nghĩa có tình thì hơn.

Việc gia thất muốn yên mọi sự

Mọi người nên biết xử phận mình

Đừng mưu lấy của bất minh

Chớ ghen ghét với người mình còn thua.

Vợ người ta chớ đùa cợt nhả

Đừng gièm pha quấy phá hôn nhân

Một năm có một mùa xuân

Một ngày có một giờ dần đầu tiên.

Cháy nhà có nước liền dễ chữa

Xóm giềng gần giúp đỡ lẫn nhau

Trò đời lắm chuyện thương đau

Anh em để mất lòng nhau thật buồn.

Người xưa bảo thói thường vẫn vậy

Đàn bà thì khó dạy khó chiều

Quân tử phép tắc tuân theo

Tiểu nhân chẳng biết những điều lễ nghi.

Thấy ai có vật gì quý báu

Chớ lân la tán gạ nài xin

Công việc nào quá khó khăn

Đừng bắt người khác phải lăn vào làm.

Muốn trách người phải xem mình trước

Nếu tha mình tha được người ta

Phường bất chính kẻ gian tà

Kết thân với chúng dễ mà tàn thân.

Không minh bạch miếng ăn lời nói

Nguyên nhân là tội lỗi hại mình

Lúc trẻ lao động nhiệt tình

Khi già cuộc sống gia đình thảnh thơi

Trẻ mà liêu lổng chơi bời

Về già chắc hẳn cuộc đời gian truân.

Của cho con đâu cần vàng bạc

Mà cho con được học được hành

Cho muôn khoảnh ruộng tốt xanh

Chẳng bằng cho chúng nghề lành trong tay.

Mộng làm giàu thường hay thất đức

Làm điều nhân khó được giàu sang

Thuốc hay khó chữa bệnh oan

Của nhặt được khó mở mang giàu bền.

Bất nghĩa mà trở nên phú quý

Như mây bay bọt khí nổi trôi

Phúc do trong sạch lòng người

Đức từ kiên nhẫn sống đời yêu thương.

Tham lam lắm tất vương tai họa

Sống bất nhân tội chẳng thoát đâu

Tiểu nhân chẳng giúp ai đâu

Bởi chừng lòng chúng như đầu mũi kim.

Chỉ gai góc rắp tìm mưu kế

Cốt hại người mong để lợi mình

Người quân tử có bất bình

Khéo mà xa lánh kẻo sinh hận thù.

Tình người vốn như tờ giấy trắng

Như cuộc cờ vốn chẳng giống nhau

Khéo mà ứng xử với nhau

Đừng làm ai đó phải cau đôi mày.

Chớ mạt sát day tay mắm miệng

Để người ta phải nghiến hàm răng

Ngựa gầy nên kéo chẳng hăng

Người không hồ hởi phải chăng do nghèo.

Sẵn tiền rượu thì nhiều bạn đấy

Lúc lâm nguy nào thấy một ai

Luật trời báo ứng chẳng sai

Không trước mắt cũng lâu dài chứng minh.

TÍCH THIỆN

Thiên thứ bảy khuyên luôn tích thiện

Chứa điều lành như mặt trời lên

Rất vô tư, rất tự nhiên

Sáng soi muôn nẻo chẳng phiền đến ai.

Chứa điều ác là tai họa đấy

Lửa trên đầu nào thấy mà lo

Chuyện ác dù nó chẳng to

Trên trời rung động tựa hồ sấm vang.

Việc mờ ám chẳng ai rõ biết

Nhưng mắt thần nhật nguyệt sáng soi

Giàu sang đúng phận thì thôi

Nghèo hèn yên phận sống môi trường nghèo.

Suy từ ta ra nhiều người khác

Khoe điều lành điều ác giấu đi

Thấy ai làm trái điều gì

Thì can ngăn hoặc tránh đi chớ nhìn.

Chuyện người khác không đem đàm tiếu

Mặc người ta mạnh yếu dở hay

Nói nhiều nghe cũng nhàm tai

Khuyên nhiều sinh oán bấy nay lẽ thường.

Khi yêu cũng nên lường lúc ghét

Lúc ghét nên nhớ đến khi yêu

Việc làm lời nói ít nhiều

Phải luôn hướng thiện phải theo phận mình.

YÊN PHẬN

Giữ yên phận là thiên thứ tám

Đừng để người đụng chạm đến ta

Biết lo trước, biết phòng xa

Khoan dung ngay thẳng hẳn là sống lâu.

Nước chân chính lòng trời cũng thuận

Quan thanh liêm dân hẳn yên lòng

Vợ hiền là phúc nhà chồng

Các con hiếu thảo thì lòng cha vui.

Dẫu có tài chớ nên khoe khoác

Nhiễu sự sao bằng việc an nhàn

Bốn mùa ấm lạnh xuềnh xoàng

Nói năng thận trọng rõ ràng được yên.

Của dễ được tất nhiên dễ mất

Được vất vả thì mất khó khăn

Làm thong thả việc chắc ăn

Việc đời muôn sự khó khăn ban đầu.

Người xưa nói những câu triết lý

Vào rừng bắt hổ dễ như chơi

Còn khi mở miệng dạy người

Khó khăn lắm đấy liệu lời đắn đo.

Quân tử cần ăn uống vừa đủ

Không cầu kỳ cốt giữ bình yên

Trò tìm thầy học dễ tìm

Thầy tìm trò tựa mò kim đáy hồ.

Việc chia chác chẳng lo ít ỏi

Chỉ đáng lo cái tội không đều

Không lo hoàn cảnh túng nghèo

Chỉ lo xã hội lắm điều bất công.

ĐẠI ĐẠO

Giữ đại đạo là thiên thứ chín

Lấy chữ trung chữ tín làm đầu

Người quân tử đạo đức cao

Không kiêu căng giữ trước sau khoan hòa.

Khi cần giúp người ta việc gấp

Chẳng chọn ngày, đừng bấm ngón tay

Người được ta cũng mừng thay

Người đau ta cảm đắng cay cho người.

Nói thao thao ngàn lời tươm tất

Cũng không qua việc thật đã làm

Kiếm lời chê trách nhân gian

Chính là chuốc lấy mối oan hại mình.

Ta giúp người chân tình độ lượng

Là cái thuật làm phước đáng tin

Trăm nghe không bằng một nhìn

Một việc thực tế hơn nghìn lời suông.

Việc trời đất cũng thường thay đổi

Sáng gió mưa chiều tối đẹp trời

Cũng như cuộc sống con người

Sáng chiều may rủi đầy vơi chuyển vần.

Có việc đối với ta là thế

Nhưng với người đâu dễ giống ta

Khi lời nói trái phát ra

Tất nhiên cái họa cái tà vào theo.

Của phi nghĩa đưa vào phía trước

Nó tìm đường bước lối cửa sau

Đừng làm những việc không đâu

Chớ ham của lạ để sau bận lòng.

Việc đừng quá lao tâm cực lực

Nên đắn đo vừa sức mới làm

Không lười biếng chẳng tham lam

Học điều đại đạo để làm thực tâm.

ĐỌC SÁCH

Thiên thứ mười là khuyên đọc sách

Sách là thầy dạy mách cho ta

Bao điều đạo lý sâu xa

Văn minh khoa học bao la đất trời.

Ham đọc sách thì trời chẳng phụ

Có chí bền ắt sẽ làm nên

Mẹ cha vui bởi con hiền

Gia đình hòa thuận đẹp yên mọi bề.

Đạo đức cao qủy thần nể sợ

Được mọi người giúp đỡ tin yêu

Thấy việc thiện hãy làm theo

Biết lỗi sửa lỗi là điều đáng khen.

Cách đối xử phải nên suy xét

Đừng cạn tình trái nết mất lòng

Muốn nhanh vội việc khó xong

Ham lợi nhỏ việc lớn không hoàn thành.

Tre uống mạnh không vênh cũng gãy

Chó cắn bừa bởi chạy cùng đường

Đánh chuông chuông cũng kêu vang

Người quá uất ức sẵn sàng đấu tranh

Chớ nên hám lợi hám danh

Ít ham ít muốn yên lành dài lâu.

SỐ MỆNH

Thiên mười một nói câu số mệnh

Nghĩa là do tiền định cả rồi

Giàu sang cũng bởi tại trời

Công danh có vận có thời dở hay.

Đồ ăn uống xưa nay sản xuất

Cũng do trời do đất khởi sinh

Người khôn làm đúng phận mình

Kẻ hư mạo hiểm háo danh khoe tài.

Nói thẳng thừng trái tai chẳng thích

Hãy xét suy có ích cứ làm

Ở đời lắm thói đa đoan

Thuốc đắng khỏi bệnh thế gian tỏ tường

Thấy người tốt chớ xem thường

Hãy nghiêm mà học tìm đường mà theo.

THÀNH SỰ

Thiên mười hai nói về thành sự

Muốn thành công phải biết lo xa

Mưu sự là ở người ta

Thành công tốt đẹp suy ra tại trời.

Có trường hợp ở nơi nguy bại

Được trời phù nên lại thắng to

Hoặc khi tai nạn gay go

Gặp may lại được trời cho an bình.

Có đức mà bần hàn cơ cực

Hẳn là do nghiệp chướng từ lâu

Bất lương mà được giàu sang

Chắc là kiếp trước bắt cầu thiên duyên.

Nếu phận nghèo thì nên nghèo trước

Chớ dã tâm bạo ngược khởi đầu

Biết mệnh là bởi hiểu sâu

Sống yên vô sự khác nào thần tiên.

Muốn sống lâu phải rèn luyện tốt

Từ việc làm ăn uống thuốc men

Giữ gìn chừng mực cho quen

Một ngày vui khỏe là tiên một ngày.

Không có thuốc chữa thành trường thọ

Có tiền đâu mua được con hiền

Vợ ngoan chồng chẳng ưu phiền

Có con hiếu thảo cha yên cõi lòng.

Bởi uống say nói không tử tế

Vì tiền tài huynh đệ từ nhau

Xuống ngựa trước lúc qua cầu

Có đường bộ chớ rủ nhau đi thuyền.

Áo trắng thì bụi đen dễ dính

Khó an toàn bởi tính kiêu căng

Lòng người hiểm hơn núi rừng

Hãy suy luận để coi chừng đó nghe.

Bọ ngựa rình bắt ve tưởng bở

Sẻ lại rình bọ ngựa kề bên

Người săn tặng sẻ mũi tên

Hổ lang rình sẵn xông lên vồ người.

Hổ đắc ý lên đồi định biến

Ngỡ đâu sa xuống giếng mạng toi

Mới hay mạnh yếu ở đời

Nhãn tiền báo ứng rạch ròi phân minh.

TRÍ GIẢ

Thiên mười ba dạy điều trí giả

Bậc hiền tài sáng tựa sao mai

Tiên tri thế sự lâu dài

Không cần đấu lực đấu tài với ai.

Giữ danh dự trong ngoài kính nể

Bảo vệ cho thân thể vẹn tuyền

Biết sự kiềm chế thì yên

Không bị nhục không bị phiền đến thân.

Có những chuyện người trần khó biết

Mà trời cao nghe hết mọi điều

Bảo rằng lỗi ít chẳng sao

Lỗi nhiều góp lại lớn lao khó lường.

Một mình chớ đi đường nguy hiểm

Chớ tham e sinh chuyện đắm đò

Chuyện người ta chớ tò mò

Có trách thì trách lỗi to của người.

Thù oán cũ thôi thời khép lại

Trước khoan hòa sau được điều hay

Yêu đừng yêu quá đắm say

Ghét đừng ghét đắng ghét cay sinh thù.

Có người chẳng được như ý muốn

Nên bảo ban đại lượng thì hơn

Trọng danh tiết như Thái sơn

Người không nghĩ chẳng giản đơn chút nào.

Giàu sang chẳng tự cao cậy thế

Nghèo hèn không luồn lụy cúi đầu

Kẻ vụng chẳng thấy việc đâu

Người khéo thì việc vùi đầu luôn tay.

Bậc trí giả trước đây đúc kết

Ta nên tìm học biết mà theo

Luật Tiêu Hà dạy sáu điều

Lệ ông Phu Tử cũng nêu ba phần.

NGỌC MINH CHÂU

Ngọc minh châu là thiên mười bốn

Ngợi ca đức khiêm tốn sáng trong

Ngọc là vật quý vô cùng

Minh châu tỏa sáng trong vùng tối tăm.

Ngọc muốn đẹp phải năng mài giũa

Cố nâng niu gìn giữ kẻo hoài

Trời cho ta tấm hình hài

Phải lo tự giác mà bồi bổ thêm.

Trời cho phúc ta nên gắng sức

Phải tự tôn cho đức dày thêm

Con hay cha chớ nên khen

Cha mắc lỗi con chớ nên nói nhiều

Thành công chẳng được tự kiêu

Hưởng phúc càng phải biết điều dung tha.

HỌC VẤN

Thiên mười lăm chăm đường học hỏi

Có tư duy mạnh giỏi hơn người

Trước là đẹp đạo đất trời

Sau là xây dựng tình người đẹp hơn.

Hiếu với cha thời con hiếu lại

Kính trọng người người lại trọng ta

Chớ tin những thuyết tà ma

Nó làm chìm đắm xấu xa lòng người.

Người xưa bảo hiền tài – phấn đất

Nghĩa nhân kia mới thật ngàn vàng

Đường dài thử sức gian nan

Sống lâu mới biết ruộc gan tình người.

Biết giữ phận thì đời nhàn hạ

Không gian tham tai họa khó vào

Vận đen vàng hóa ra thau

Vận đỏ sắt cũng ra màu vàng tươi.

Rượu trắng nhuộm đỏ mặt người

Bạc vàng dễ nhuộm lòng người tối đi

Nghèo giữa chợ ai thèm thăm hỏi

Giàu ở rừng có khối người thương

Vẽ hổ, khó vẽ bộ xương

Biết người biết mặt, khó lường lòng ai.

Không đáng sợ sức hai con hổ

Chỉ sợ người ăn ở hai lòng

Sống đại lượng phúc huy hoàng

Mưu sâu ắt họa cũng càng thêm sâu.

Vợ chồng hợp sức nhau bàn bạc

Có tiền mua nhiều lạng vàng ròng

Vợ chồng ăn ở khác lòng

Có tiền đâu dễ sắm cùng cái kim.

Trị nhà như cầm cương ngựa dữ

Trị nước như dạo thử cung đàn

Cho nên học hiểu mà làm

Lẽ trời với lẽ dân gian hài hòa

Muốn xây phú quý vinh hoa

Cái nền học vấn phải là đầu tiên.

TU ĐỨC

Thiên mười sáu thường xuyên tu đức

Phải chuyên tâm nỗ lực hàng ngày

Học rồi thực tế làm ngay

Rút ra kinh nghiệm dở hay sự tình.

Tu đức tốt tướng sinh ra tướng

Con thảo hiền sinh được cháu ngoan

Nhà nghèo cần vợ đảm đang

Nước loạn cần tướng giỏi giang trung thành.

Âm dương hòa không sinh lụt bão

Vợ chồng hòa thì đạo nhà yên

Tránh điều nghi kỵ hờn ghen

Đàn bà tiếp khách phải nên ghi rằng:

Cử chỉ đẹp, nói nhẹ nhàng

Khi đưa tiễn khách xin đừng quá chân.

Bốn đức tính công, dung, ngôn, hạnh

Người đàn bà nặng gánh lo toan

Đừng kêu sa, chớ lăng loàn

Đừng ghen ghét chớ giận hờn với ai.

Gái yêu chồng đẹp vui mọi vẻ

Giúp chồng nuôi con khỏe con ngoan

Xựng xây tôn thống họ hàng

Sáng trong như ngọc, nết càng đẹp ra.

Khi lòng dục dâm tà đã mở

Quên yêu thương bỏ cả lễ nghi

Nết hư dù có một li

Tiếng tăm đồn đại bay đi khắc cùng.

NGƯỜI TỐT

Làm người tốt là thiên mười bảy

Sống nhân từ ai nấy mến thương

Trời cho phúc, lộc, thọ trường

Sống vui thanh thản đời thường gặp may.

Cha dạy con từ ngày còn nhỏ

Chồng khuyên vợ từ thuở mới về

Không quá vui đến đam mê

Bài bạc, nghiện hút, rượu chè, gian dâm.

Tình dục chớ tham lam buông thả

Sức suy tàn rệu rã ai thương

Của quý chớ có phô trương

Vàng bạc phải khóa trong rương trong hòm.

Buồng the chớ để ai dòm

Của còn nguyên vẹn tình còn bền lâu.

LƯƠNG TÀI

Thiên mười tám răn chữ lương tài

Có lương tài sống chết thơm danh

Người tài lành có bạn lành

Người ác bạn ác kết thành tai ương.

Người lương tài nên thường nói thẳng

Kẻ xấu xảo nịnh chẳng ai yêu

Người lành nói ít làm nhiều

Tiểu nhân múa mép lắm điều ba hoa.

Người lành không gian tà uẩn khúc

Hành động luôn chính trực phân minh

Kiệm, cần, có lý có tình

Để không mang tiếng rằng mình kiêu sa.

Vụng may áo gấm hoa cũng hỏng

Làm bậy thì phá hỏng cơ ngơi

Vô sự thì sống thảnh thơi

Đa mang lắm chốn lắm lời thị phi.

Người giúp việc kể chi đẹp xấu

Cần chọn người trung hậu chăm ngoan

Lòng người nọc rắn khó phân

Của trời ai biết chuyển vần ra sao.

Của xóm đông lấy về hôm trước

Đến hôm sau lại ngược xóm đoài

Việc hôm nay, việc ngày mai

Hãy đem hai chữ lượng tài mà xem.

LẬP THÂN

Thiên mười chín lập thân bền vững

Phải khôn ngoan trong cứng ngoài mềm

Phúc nhà thuận dưới kính trên

Kiệm, cần, kiên, nhẫn là nền trị gia.

Làm quan phải giỏi và liêm khiết

Phải cẩn trọng và biết thương dân

Mới hay bí quyết lập thân

Kiên trì liêm chính, kiệm cần thì nên.

THỊNH ĐỨC

Thiên hai mươi nói về thịnh đức

Một số điều đã được rút ra

Người thực tài chẳng ba hoa

Thường khi dung mạo cứ là như ngây.

Có ruộng không cấy cày thì đói

Có sách không học hỏi thì ngu

Trai mà lêu lổng thì hư

Gái mà lười biếng cũng như lợn sề.

Trai sợ vợ bởi vì nhu nhược

Gái kính chồng thì được nết ngoan

Dè xẻn chẳng bởi đủ ăn

Sống xa xỉ bởi nguyên nhân của thừa.

Vừa lười nhác lại vừa ngu xuẩn

Thì giàu sang đâu đến mà mơ

Hay đến thân cũng làm sơ

Ngồi lâu chủ chẳng bao giờ thích đâu.

Uống rượu đấu khẩu nhau ít chữ

Mới là người quân tử phòng thân

Thóc tiền sòng phẳng đồng cân

Mới là đức độ, tinh thần trượng phu.

Loài cầm thú sa mồi mắc bẩy

Cam phận hèn khi đã sa cơ

Cá tham bị giật lên bờ

Có hối cũng chẳng bao giờ được tha.

Làm việc xấu đã ra pháp luật

Hối ba lần cũng thật muộn mằn

Nước loạn chớ đến dung thân

Nơi nguy hiểm chớ bước chân tìm vào.

Phép quyền biến làm sao biết trước

Phải đắn đo may được an toàn

Lò lửa ví như phép quan

Lòng người như sắt như gang trong lò.

Người yếu phải nương nhờ người mạnh

Giúp được người là hạnh phúc thay

Không thù dai chẳng hại ai

Tuy nhiên vẫn phải nhớ bài phòng thân.

Trên lượng cả chẳng cần phạt dưới

Kẻ trịch thượng từ chối đừng chơi

Nước trong ít cá lội bơi

Sống nhiều khe khắt ít người mến thân.

LUẬT BẢO TOÀN

Thiên hăm mốt tuần hoàn vay trả

Báo ứng nhanh gương đã nhiều rồi

Nhạt nồng khéo ở lòng người

Dở hay đã có đạo trời phân minh.

Trời mưa gió thình lình bất trắc

Người có khi dồn dập tai ương

Đức cao dễ được thọ trường

Tu thân tích đức phúc thường dày thêm.

Lừa dối người là mầm tai họa

Phúc dày nhờ lượng cả bao dung

Cẩn thận chẳng sợ khốn cùng

Nhẫn thì chẳng nhục, vạ không đến mình.

Sống bình tỉnh được yên lành mãi

Biết kiệm cần đỡ phải gieo neo

Trên sông tùy khúc bơi chèo

Vào nhà tùy lúc liệu chiều xã giao.

Dạy con cháu bằng điều từ thiện

Lấy khoan dung sai khiến mọi điều

Một năm kế hoạch ăn tiêu

Không gì bằng cấy trồng nhiều lúa khoai.

Kế mười năm dài hơi một chút

Không gì bằng trồng được nhiều cây

Còn như kế hoạch lâu dài

Là trồng cây đức dẻo dai vững bền.

Dù lắm tiền thuốc thang tẩm bổ

Chẳng bằng đêm nằm ngủ riêng giường

Dạy con cần mở văn chương

Ở trong vàng bạc kim cương có thừa.

Một con được ơn vua lộc nước

Để cả nhà cùng được thơm lây

Siêng năng học tập đêm ngày

Để mà chiêm nghiệm lời này khuyên răn.

Việc đúng cứ tiến hành đừng sợ

Trời sẽ cho phúc ở tầm tay

Lấy điều đạo lý xưa nay

Truyền cho con cháu đời này đời sau.

LÀM ĐIỀU NĂNG TÍNH

Thiên hăm hai làm điều năng tính

Biết đắn đo sống hẳn yên lành

Biết suy nghĩ việc dễ thành

Cần đâu được đấy vui lành biết bao.

Khi sống biết lo sau tính trước

Lúc lâm chung sẽ được yên lành

Tuổi già lắm bệnh phát sinh

Đều do lúc trẻ tự mình làm ra.

Lúc thịnh đạt gian tà trái đạo

Khi tuổi già quả báo coi chừng

Sợ thay đóm lửa thiêu rừng

Nửa câu nói trái sau đừng khoe khôn.

Biết điều thiện ôn tồn mách bảo

Chỉ nơi nguy người khác tránh xa

Khi lòng hiểm độc gian tà

Niệm kinh gõ mõ quả là vô duyên.

Đem bố thí bằng tiền bất chính

Cũng chỉ là vô ích mà thôi

Chỉ vài việc xấu nhất thời

Nói khôn nói khéo ai người còn tin.

Sống thừa thải bạc tiền nhung lụa

Chắc đâu bằng sống đủ mà vui

Mực gần thì dễ đen thui

Gần son thì đỏ sự đời chẳng sai.

Gần người ngu biến hay thành dốt

Gần người hay càng tốt thêm ra

Người quân tử đức nở hoa

Tiểu nhân tìm cái xấu xa học đòi

Ngẫm xem muôn sự ở đời

Ác thì được ác, nhân thời được nhân.

Ngựa cùng đường vung chân đạp đá

Chim cùng đường liều mổ mà bay

Thú cùng muốn sổng chạy dài

Bản năng tự vệ muôn loài bẩm sinh.

Người giả dối thì đừng bắt chuyện

Gái lẳng lơ thì biến cho xa

Những người ngay thẳng thật thà

Kiên tâm gần gũi để mà học theo.

Kẻ nghiện ngập lêu têu hợm hĩnh

Hãy coi chừng cố tránh đừng chơi

Mới hay hậu họa ở đời

Trắng đen cũng bởi lòng người mà ra.

THƯ TẤT

Thiên hăm ba là thiên thư tất

Sách Bạch Vân kết luận nói rằng

Muôn điều khởi sự cái tâm

Nếu lòng buông thả lỗi lầm đến ngay.

Học điều hay tỏ bày chân lý

Bảo tồn Chân, Thiện, Mỹ sáng trong

Thánh nhân trợ giúp bao dung

Tiến – lui còn – mất mới mong tinh tường.

Không để mất kỷ cương chánh đạo

Lời thánh hiền dạy bảo thiêng liêng

Hiếu, trung, cần, kiệm, chính, liêm

Xa gần kính trọng, dưới trên thuận hòa.

Sự kính nhường coi là cái gốc

Lấy học hành trí thức nâng lên

Chân thành học hỏi thường xuyên

Muốn tu chí đức phải nghiêm lấy mình

Những điều giáo huấn anh minh

Thành tâm bái phục, ơn tình chẳng quên./.

Nguồn Wikisource.
** Thuận Pháp sưu tầm**